HAYVAN SAĞLIĞI

Halk sağlığının yanı sıra, zoonotik hastalıklar ekonomiyi de önemli derecede etkilemektedir. Gelişmekte olan ülkelerin toplam hayvansal üretim değerinin %30’unu hayvan hastalıkları nedeniyle kaybettiği bildirilmektedir. Bu durum üretimini yüksek girdi maliyetleri ve düşük verimlilikle gerçekleştiren bu ülkeler için hayvan hastalıklarının çözümünün önemini ve aciliyetini ortaya koymaktadır.

Hayvan hastalıkları çevreye, hayvan refahına, halk sağlığına ve ekonomiye yönelik tehditleri temsil eder. Hayvan hastalıkları, artan ölüm oranı, azalan üretkenlik, kontrol maliyetleri, ticaret kaybı, azalan piyasa değeri ve gıda güvensizliği yoluyla kayıplara katkıda bulunur. Çiftlik hayvanı hastalıklarının ekonomik ve sosyal etkileri, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde küresel olarak kabul edilmiştir. Bir hayvan hastalığı salgınının ekonomik etkisinin ölçülmesi, hayvan sağlığının iyileştirilmesi için önleme ve kontrol kararlarının desteklenmesinde önemlidir.

Hayvan hastalıklarının ekonomik maliyetleri, doğrudan veya dolaylı kayıplar olarak kategorize edilebilir.

Bu, dolaylı maliyetlerin bir hayvan hastalığı salgınının ekonomik etkisinin önemli bir yönü olduğunu ve bu tahminlerin öne sürdüğü gibi, doğrudan maliyetlerden daha büyük olabileceğini vurgulamaktadır. Doğrudan hastalık maliyetleri önemli olmakla birlikte, dolaylı maliyetler de endişe vericidir çünkü hastalığın maliyetleri çiftlik kapısında, tarım sektöründe veya hastalıktan ari olduğu ilan edildikten sonra durmaz. Hastalık, kırsal ticaret ve turizm dahil olmak üzere ekonominin çok çeşitli sektörlerini etkileyebilir.

Bir ülkenin hayvan hastalığı durumu zamanla değişir. Bu nedenle, doğrudan maliyetlerin, bildirimi zorunlu bir hastalık salgınının ilk onaylanmasından hastalıktan ari ilan edilene kadarki kayıpların toplamı olduğunu varsayıyoruz. Buna göre dolaylı maliyetler, etkilenen mal piyasalarında (örn. iç ve dış ticaret) ve diğer sektörlerde (örn. turizm) meydana gelen ekonomik kayıp olarak tanımlanmaktadır.

Hayvan ve hayvansal ürünlerden insanlara geçen (zoonoz) hastalıklar nedeniyle toplum sağlığı ciddi olarak tehdit altında kalabilmektedir. Hayvan sağlığının güvence altına alınamadığı bir ortamda insan sağlığını korumak ve gıda güvenilirliğini temin etmek mümkün değildir.

• Özellikle genç hayvanlarda görülen yüksek oranda ölümler,
• Dış ticarete getirilen kısıtlamalardan doğan ekonomik kayıplar,
• Tedavi masrafındaki maliyet, Şap hastalığından dolayı yıllık % 15 süt kaybı görülmektedir. Süt kaybından dolayı uğradığımız zarar yaklaşık 8 milyon ABD $’dır. Et kaybı ise % 10 dolayındadır.

Et kaybından dolayı uğranılan zarar ise 81 milyon ABD $’dır. Hastalık görülen bölgelerde canlı hayvan ve hayvansal ürün ticareti durdurulmakta, çok sayıdaki tarımsal ürünün başka ülkelerce ithalatına sınırlama getirilebilmektedir. Avrupa’da ve hastalığı eradike eden ülkelerde önce her yıl sistematik yoğun aşılama programı uygulanmıştır.

Uygun aşılama yöntemi; doğru antijenin, optimum bağışıklık oluşturacak dozda, doğru zaman ve yolla verilmesini gerektirir. Canlının yaşamını tehlikeye sokabilecek veya kalıcı hasarlar oluşturabilecek bazı hastalıkları daha ortaya çıkmadan önlemek, bu hastalıkların oluştuktan sonraki tedavisinden daha fazla önem taşır. Bir çok viral veya bakteriyel hastalığa karşı geliştirilen aşılar çok uzun zamandır koruyucu hekimlikte kullanılmaktadır. Bu nedenle aşılar, hayvan sağlığnı korumak ve zoonoz hastalıkların neden olduğu sorunları önlemek için oldukça önemlidir.

Adjuvan, aşılarda daha güçlü bir bağışıklık tepkisi oluşturmaya ve aşı koruyuculuğunu uzatmaya yardımcı olan bileşenlerdir. Başka bir deyişle, adjuvanlar aşıların daha etkili olmalarına yardımcı olur. Zayıflatılmış veya öldürülmüş mikroplardan yapılan bazı aşılar, doğal olarak oluşan yardımcı maddeler içerir ve vücudun güçlü bir koruyucu bağışıklık tepkisi üretmesine yardımcı olur. Adjuvanlar, vücudun, kişiyi aşılandığı hastalıktan koruyacak kadar güçlü bir bağışıklık tepkisi üretmesine yardımcı olur.

Etimolojik olarak Latince “yardım eden” veya “güçlendiren” anlamına gelen "adjuvare" kelimesinden köken alan adjuvanlar, immünojenik özellikleri düşük olan aşıları geliştirmek için tasarlanmıştır.

Adjuvanlar tek başlarına immünojenik maddeler değildir.

Aşı içerisine katıldığı durumlarda aşının daha kuvvetli bağışıklık yanıtı oluşturmasını sağlayan ve etkisini güçlendiren maddelerdir.

Adjuvanlar genel olarak etkilerini;

Bağışıklık sisteminde görevli hücrelerin uyarımını ve etkinliğini arttırarak, Th1/Th2 (yardımcı T hücresi CD8+/CD4+) dengesinin korunmasını böylece beklenilen bağışıklığın oluşması için ihtiyaç olan antijen miktarının azalmasını (antijen-aşı dozu) sağlayarak oluşturur. Ayrıca,

Bugüne kadar, organik, inorganik, sentetik ve doğal kaynaklı çok sayıda bileşik, bağışıklık tepkilerini ve güçlü adjuvan özelliklerini uyarma kabiliyeti gösterir. Bu maddeler genel olarak iki farklı gruba ayrılabilir:

1. Dağıtım ajanları (emülsiyonlar, mikropartiküller, mineral tuzlar).
2. İmmünostimülanlar [saponinler, Toll-like reseptör (TLR) agonistleri, sitokinler]

İmmünostimülantlar, antijen sunan hücreleri (APC’ler) uyarır ve çeşitli sitokinlerin salgılanmasını teşvik eder. Öte yandan, APC’lere uygun sunum için antijenlerin (Ag) konformasyonunun korunmasına yardımcı olur ve devam eden immün stimülasyon için yavaş bir salım sağlar. Örneğin, TLR agonistleri ve diğer immün sistemi uyarıcı maddeler, immün hücre alımını ve sitokin salgılanmasını artırabilirken, emülsiyonlar ve mineral tuzlar, antijenin uzun süreli salınımı ve immün hücrelerin sürekli uyarılması ile enjeksiyon bölgesinde bir depo etkisi üretebilir.
Besin hayvanları için aşı geliştirme, insan ve refakatçi hayvanlardan farklıdır. İnsanlarda, bireyin sağlığı ve esenliği büyük önem taşırken, çiftlik hayvanları için hastalık kontrol önlemleri uygun maliyetli olmalıdır.